Gemmoterapia – pączki roślinne dla zdrowia organizmu

Co to jest gemmoterapia?

     Gemma – pączek – zawiązek pędu (łodyga, bulwa, kłącze) pokryty łuskowatymi liśćmi wewnątrz którego mieści się stożek wzrostu (układ tkanki twórczej). Z tkanki twórczej powstają wszystkie inne tkanki roślinne. W budowie pączka można zaobserwować zawiązki liści, kwiatów oraz pączków bocznych (Kuchowicz E).

     Gemmoterapia jest jedną z dziedzin fitoterapii, która wykorzystuje potencjał pączków liściowych i kwiatowych oraz młodych korzeni, pędów i gałązek w kuracjach zdrowotnych.   W Polsce należy ona wciąż do metod niszowych. Zwolennikiem i popularyzatorem rodzimej gemmoterapii jest dr nauk biologicznych Henryk Różański.

    Gemmoterapię określa się także mianem terapii roślinnymi komórkami macierzystymi. Ma to związek z występowaniem w młodych częściach roślin tzw. merysystemów, mających zdolność do podziałów komórkowych i przekształcania się w dowolną komórkę, a nawet odtworzenia całego organizmu – nowej rośliny (Smoderek K.).

Kilka słów na temat historii

     Terapeutyczne wykorzystanie pączków roślin badano od lat 60. XX wieku. Gemmoterapia okazała się dziedziną jednocześnie łagodną i skuteczną a przy tym ma bardzo niewiele skutków ubocznych oraz przeciwwskazań.

     Prekursorem gemmoterapii był doktor Pol Henry, belgijski lekarz (1918-1988). Opracował on metodę ekstrakcji substancji czynnych ze świeżych pąków za pomocą mieszaniny rozpuszczalników (wody, alkoholu i gliceryny) w równych częściach. Ten sposób ekstrahowania rośliny zapewnił doktorowi uzyskanie jak największej ilości biozwiązków w ekstrakcie. Metoda zakłada macerowanie pączków przez 21 dni, a następnie odfiltrowanie ich. Od czasów badań przeprowadzanych przez dr P. Henry’ego gemmoterapia ciągle się rozwija a jej główne potencjały terapeutyczne to:

• regeneracja osłabionych narządów,
• oczyszczanie narządów z nadmiaru płynów i wydzielin,
• zapewnienie lepszej ogólnej witalności.

    Historycznie można przytoczyć zaledwie kilka przykładów użycia pąków m.in. w medycynie ajuwerdyjskiej. Znana jest również maść gojąca Galena z Populi gemma (pączków topoli) -Acopon. Także Paracelsus wykorzystywał różne części roślin, w tym pączki, twierdząc iż każda z nich ma inną moc terapeutyczną (Koziarska M., Boistard S.).

Roślinne komórki macierzyste

     Komórki macierzyste roślin zlokalizowane są w ściśle określonych i wyspecjalizowanych obszarach rośliny, tzw. merystemach wierzchołkowych pędu czy korzenia, które odpowiedzialne są za wzrost rośliny. Stanowią one populację małych, izodiametrycznych komórek o cechach embrionalnych. Merystemy odpowiadają za odbudowę części lub całej rośliny, a także posiadają zdolność do samoodnawiania własnej populacji.

     Większość preparatów i produktów kosmetycznych posiadających w swoim składzie roślinne komórki macierzyste w rzeczywistości zawiera ekstrakty z komórek macierzystych. Właściwości tych ekstraktów związane są z zawartością w nich wtórnych metabolitów o działaniu antyoksydacyjnym, przeciwstarzeniowym oraz pobudzającym regenerację skóry m.in. dzięki zawartości takich substancji aktywnych jak: polifenole, kwasy fenolowe, flawonoidy, triterpeny oraz karotenoidy (Szymanowska A. i wsp.).

Gemmoterapia w badaniach naukowych

     Postęp technologiczny m.in. nauk biologicznych czy medycznych dał nam narzędzia w postaci nowoczesnych metod analitycznych. Dzięki badaniom in vitro, in vivo oraz testom klinicznym, które potwierdzają skuteczność ziół przez lata używanych w medycynie tradycyjnej. Możemy więc badać skład surowca ziołowego oraz określić stężenie aktywnych związków, które przekłada się na efekt leczniczy.   

    Do tej pory nie przeprowadzono zbyt dużej ilości badań nad pąkami i ich składnikami. Zauważono jednak, że w ekstraktach glicerynowych z tkanki merystematycznej znajdują się duże ilości fitohormonów, takich jak gibereliny, cytokininy czy auksyny. Prowadzone są badania fitochemiczne porównują skład pąków do składu surowców z dojrzałych roślin. Odkryto, że w porównaniu z dojrzałą rośliną zawierają one więcej tzw. metabolitów pierwotnych (m.in. nukleoaminy, wolne aminokwasy, peptydy, cukry, alkohole, estry kwasów tłuszczowych czy niskocząsteczkowe kwasy organiczne), z których w rosnącej roślinie powstają komórki i bardziej złożone substancje aktywne, tzw. metabolity wtórne.

     Badania nad ekstraktami z pączków i ich właściwościami kontynuowali inni zainteresowani gemmoterapią lekarze: dr Julian, dr Bergeret, dr Tetau, dr Lernout, dr Pitera, dr Nebel, dr Vannier czy dr Roy. Terapie na bazie pączków roślinnych cieszą się największą popularnością w takich krajach jak: Belgiia, Francjia, Włochy, Szwajcaria, a także Czechy i Słowacja. W ostatnim czasie preparaty komercyjne z pąków zaczynają się pojawiać również w Polsce (Koziarska M.).  

Terapeutyczne właściwości pączków i młodych pędów roślinnych

     Dzięki obecności wyspecjalizowanych kompleksów związków biologicznie czynnych w młodych częściach roślin, mogą one być wsparciem w :

• oczyszczaniu organizmu z toksyn,
• podniesieniu odporności organizmu,
• poprawieniu krążenia krwi,
• funkcjonowaniu układu oddechowego,
• funkcjonowaniu układu moczowo-płciowego,
• działaniu ośrodkowego układu nerwowego,
• regeneracji tkanek i organów, 
• działaniu odmładzających i antyoksydacyjnym  (Smoderek K.).

Zasady zbioru i przygotowania pączków

     Pierwsze pączki możemy zbierać już pod koniec lutego i w marcu, gdy są jeszcze zamknięte. W kwietniu pączki oraz młode pędy zaczynają się otwierać i jest to ostatni moment na zbiory. Pamiętajmy jednak, że nie wolno ogołacać jednej gałęzi czy krzewu, tylko zbierać z wielu różnych, ponieważ roślina nie będzie mogła wypuścić liści i nie zakwitnie.

     Propozycje przetworów z pączków możemy znaleźć w książkach zielarskich Aleksandra Ożarowskiego oraz w publikacjach dr H. Różańskiego. Zebrane pączki należy szybko przetworzyć: zamrozić, wysuszyć lub poddać ekstrakcji na świeżo (wg H. Różańskiego).

     Proponowane rozpuszczalniki to: woda (macerat, odwar i napar), alkohol etylowy na zimno lub na gorąco (nalewka i intrakt), wino, ocet, gliceryna, 0,9% roztwór soli oraz płyn Ringera. Dobór rozpuszczalnika zależy od celu, w jakim chcemy użyć danego ekstraktu (Koziarska M.).

Jak stosować pączki roślin? – przegląd wybranych roślin i receptur

• Pączki brzozy – mogą być wykorzystywane w postaci syropu lub nalewki leczniczej na stany zapalne organizmu, alergię, dolegliwości zapalne układu moczowo-płciowego i nerek, w także w zaburzeniach układu hormonalnego. Zwiększając diurezę oraz wydalanie z organizmu szkodliwych metabolitów, eliminują wtórne nadciśnienie tętnicze.

Napar z paczków brzozy (do zastosowań w stanach zapalnych): 1 łyżkę surowca zalanego szklanką wrzątku odstawiamy do zaparzenia na pół godziny. Przygotowany w ten sposób napar może posłużyć nam jako okład w stanach zapalnych oczu i chorobach skórnych. Można zastosować go w postaci irygacji lub nasiadówki przy stanach zapalnych miejsc intymnych.

• Pączki sosny – możemy wykorzystać, jako środek: wykrztuśny, napotny, lekko moczopędny, przeciwgorączkowy oraz przeciwbólowy. Posiadają one także działanie żółciopędne, odkażające i przeciwgrzybiczne. Wyciąg płynny z pączków sosny

wchodzi w skład syropu sosnowego złożonego. Odwary z pączków lub szczytów sosny służą zewnętrznie do kąpieli ogólnie wzmacniających oraz w niektórych chorobach

skórnych (Ożarowski A. i wsp.).

Napar z pączków sosny:  1-1,5 łyżki rozdrobnionych pączków zalewamy jedną szklanką wrzątku. Parzymy przez 20 minut i przecedzamy. Tak przygotowany napar możemy pić 3 razy dziennie po pół szklanki.

Odwar z paczków sosny: 1/2 łyżki pączków zalewamy jedną szklanką gorącej wody. Gotujemy pod przykryciem 3-5 minuty, a następnie odstawiamy na 15 minut i przecedzamy. Pijemy po 1-3 łyżek 2-4 razy dziennie po jedzeniu jako środek wykrztuśny (Koziarska M.). 

• Pączki jesionu wyniosłego i topoli czarnej – działają odtruwająco, przeciwzapalnie, przeciwbólowo i moczopędnie. Znajdując zastosowanie w chorobach reumatycznych, dnie moczanowej i artretyzmie.
• Pączki leszczyny i olchy szarej – wspomagają terapię we wszelkich stanach zapalnych organizmu. Zaleca się ich stosowanie w infekcjach przebiegających z gorączką i w grypie, a także w stanach zapalnych układu moczowo-płciowego, zaburzeniach hormonalnych, zaburzeniach przemiany materii i chorobach metabolicznych. Znajdują zastosowanie w łagodzeniu problemów skórnych na tle autoagresji (trądziku i alergii) oraz przy problemach ze snem ze względu na swoje działanie lekko uspokajające.
• Pączki klonu – są pomocne w problemach z nerkami (wykazują działanie przeciwobrzękowe), zaburzeniach metabolicznych, przeciwdziałają również bólom migrenowym i nerwobólom, przy zaburzeniach pamięci oraz początkowej fazie demencji.
• Pączki wierzby białej – mają działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, łagodzą objawy chorób infekcyjnych. Korzystnie wpływają na  krążenie krwi oraz przyspieszają wydalanie kwasu moczowego.
• Pączki morwy czarnej i białej – posiadają działanie estrogenne (łagodzą m.in. objawy menopauzy), przeciwtrądzikowe, moczopędne i odkażające, a także antyseptyczne, przeciwcukrzycowe i przeciwzapalne.
• Pączki pokrzywy zwyczajnej  lub pokrzywy żegawki – wzmacniają organizm i podnoszą odporność organizmu, ponieważ są bogatym źródłem żelaza, soli mineralnych oraz chlorofilu. Wspierają procesy krwiotwórcze i odtruwające.
• Pączki czarnej porzeczki – działają korzystnie na naczynia krwionośne, wzmacniają je i uszczelniają. Mają także zastosowanie w zapobieganiu miażdżycy (Smoderek K.). 

Podsumowanie

     Gemmoterapia jest stosunkowo nową dziedziną terapii naturalnej, która wykorzystuje bogaty potencjał pąków oraz młodych pędów drzew i krzewów jako surowiec zielarski. Niestety wciąż brakuje wiążących badań naukowych. Różnorodność związków zawartych w pączkach skłania jednak aby tego rodzaju badania były kontynuowane i prowadzone aby dostępne preparaty ustandaryzować a dzięki rozwojowi gemmoterapii stworzyć nowe, cenne dla pacjentów roślinne i w pełni naturalne źródło wsparcia w wielu dolegliwościach i schorzeniach.

Bibliografia

• Smoderek K., Gemmoterapia – kuracja roślinnymi komórkami macierzystymi
• https://oczymlekarze.pl/leczenie/nowe-metody-leczenia/9988-gemmoterapia-kuracja-roslinnymi-komorkami-macierzystymi 14 lipiec 2021.
• Koziarska M., Terapia pączkami? Przykładowe receptury na wiosenną odnowę organizmu
• https://radioklinika.pl/gemmoterapia-czyli-leczenie-paczkami-dzialanie/
• Boistard S. Gemmoterapia pączki roślin dla naszego zdrowia. Praktyczny przewodnik rodzinny, Tytuł oryginału: Gemmothérapie. Les bourgeons au service de la santé. Guide pratique et familial., PURANA 2023.
• Kuchowicz E., Gemma znaczy pączek, materiał z wykładów kier. Zielarz fitoterapeuta X, 2023.
• Szymanowska A., Gornowicz A., Bielawska A., Bielawski K., ROŚLINNE KOMÓRKI MACIERZYSTE I ICH ZASTOSOWANIE W KOSMETOLOGII I MEDYCYNIE REGENERACYJNEJ, BIULETYN Wydziału Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 2019.
• Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, IWZZ, Warszawa, 1987, s.354-358.